Vandaag de dag vindt haast niemand het meer vreemd om belasting te betalen naar gelang van het inkomen dat je geniet. Maar een belasting naar het inkomen is in Nederland toch pas aan het einde van de 19e eeuw ingevoerd. Dat was een kunststukje van de destijds beroemde staathuishoudkundige en minister van Financiën professor Pierson. Gedurende het grootste deel van die eeuw was over dat idee gedebatteerd; een hele reeks wetsvoorstellen werd bij het parlement ingediend en telkens weer afgewezen. Het duurde lang voordat de geesten rijp waren om er werkelijk mee te beginnen.
Een van de redenen voor de aarzeling was dat eigenlijk niemand wist hoe je ‘inkomen’ moest vaststellen. Om te berekenen hoeveel winst in een onderneming is behaald, is een boekhouding nodig, maar die stond destijds nog in de kinderschoenen. Ook over het bepalen van de inkomsten uit vermogen kon men het niet eens worden. Pierson kon met zijn enorme gezag ten slotte een concept aangenomen krijgen in wat nu bekend staat als de inkomstenbelasting van 1892/1893. Volgens hem kon je die inkomsten het best vaststellen op een vast percentage van het vermogen. Op grond van allerlei gegevens van de beurs werd dat bepaald op 4%.
Het idee heeft niet langer dan goed twintig jaar in de wet gestaan. In 1914 verscheen een nieuwe wet op inkomstenbelasting waarin werd gewerkt met een reëel stelsel. Vreemd genoeg keerde de wetgever een kleine honderd jaar later weer terug naar het stelsel van Pierson voor inkomsten uit vermogen. In de wet op de inkomstenbelasting van 2001 werd een vast fiscaal rendement van 4% afgekondigd. Na een eeuw werd teruggekeerd naar de prehistorie.
De burger moest belasting betalen over rendement dat hij nooit had behaald, of misschien omgekeerd als hij geluk had: naar een rendement dat veel lager was dan zijn werkelijke resultaat. In 2016 gaf de Hoge Raad een waarschuwing: de wetgever moest wel monitoren of 4% redelijkerwijs als een gemiddeld rendement kon worden beschouwd. Maar de wetgever monitorde niet en maakte het nog erger door ficties in de wet op te nemen over het soort vermogen dat de burger bezat en bijvoorbeeld belasting te heffen alsof de eigenaar van een groot bedrag aan spaargeld goed renderende aandelen bezat.
Eindelijk maakte de Hoge Raad daar in 2021 een einde aan. De wet was in strijd met het gelijkheidsbeginsel en het recht van eigendom. De belasting moest worden geheven naar het reële rendement. Dat laatste was wel een vreemde beslissing, want de Hoge Raad kan toch niet bepalen hoe de wet moet luiden? Inderdaad, dat kan hij niet. Uit de huidige wet kan dat ook niet worden afgelezen. Het stelsel van box 3 wijst niet aan over welke vormen van inkomen belasting wordt geheven. De wetgever heeft dat welbewust niet gedaan, omdat dit onuitvoerbaar zou zijn. De heffingsgrondslag is louter de waarde van het vermogen, ongeacht het daaruit door de belastingplichtige genoten inkomen.
Toch bleef na het schrappen van box 3 nog één regel over, namelijk dat belasting wordt geheven over het ‘belastbare inkomen uit sparen en beleggen’. Wat dat inhoudt, regelt de wet nu niet meer en kan dus alleen nog aan de wetshistorie worden ontleend.
Als gevolg daarvan herleeft de regel uit de wet van 1914, waarin het reële stelsel werd ingevoerd. In die wet en in zijn opvolgers van 1941 en 1964 hield dat in dat de belasting werd geheven over de vruchten uit vermogen zoals rente, dividend, huur, pacht en royalties. Dat is nu ook mogelijk. De wetgever kan er een forfaitaire kostenaftrek van bijvoorbeeld 15% aan verbinden zodat een redelijk uitvoerbare regeling tot stand komt. Daar moet de belastingheffer het dan mee doen zolang er geen nieuwe wet is uitgewerkt en door het parlement is aangenomen, die niet in strijd is met de mensenrechten.
Wilt u meer weten over belastingheffing in box 3, neem dan hiernaast contact op met René Niessen.
